Nhạc sĩ An Thuyên, tên thật là Nguyễn An Thuyên, sinh năm 1949, tại Quỳnh Lưu, Nghệ An. Bên cạnh sư đa tài trong nghệ thuật, ông còn được biết đến là nhạc sĩ đầu tiên được phong hàm Thiếu tướng quân đội Nhân dân Việt Nam.

Cố nghệ sĩ An Thuyên xuất thân trong gia đình có truyền thống văn hóa, văn nghệ. “Đoàn văn công” của gia đình ông thường đi biểu diễn ở các làng, xã,… cùng nhau diễn các vở kịch như “Thạch Sanh”, “Tống Trân-Cúc Hoa”, “Lương Sơn Bá, Chúc Anh Đài”…, trong đó An Thuyên được phân công làm “nhạc trưởng”.

Được nuôi dưỡng trong gia đình có truyền thống làm nghệ thuật, đồng thời sinh ra và lớn lên ở một vùng quê nghèo xứ Nghệ – An Thuyên hiểu đời, hiểu người và dày dặn vốn sống hơn bất kỳ đ.ứa t.rẻ nào khác. Cũng từ đây tư duy sáng tác của ông cũng trở nên phong phú, hợp tình, hợp thời hơn.

Năm 1967, An Thuyên bắt đầu công tác ở Ty Văn Hóa Nghệ An và tham gia trực tiếp vào công việc sưu tầm nghiên cứu dân ca. Tại đây, ông cùng với đoàn nhạc sĩ ở Viện nghiên cứu âm nhạc gồm nhạc sĩ Hồ Thoa, Đào Việt Hưng sưu tầm dân ca Nghệ Tĩnh. Năm 1977, ông chuyển công tác đến Đoàn Văn công Quân khu IV sau 2 năm nhập ngũ.

Từ năm 1981 đến năm 1988, ông được cử đi học ở Nhạc Viện Hà Nội (nay là Học viện âm nhạc Việt Nam). Sau khi tốt nghiệp, ông làm tại Phòng Văn nghệ Quân đội, đến tháng 08/1992, ông về công tác tại Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội.

Nhạc sĩ An Thuyên đã cùng với Lãnh đạo Bộ Quốc phòng thời bấy giờ, thực hiện một chiến lược lớn là “dạy cái xã hội và quân đội cần” và định hướng thành một mái trường “Chiến sĩ – Nghệ sĩ”. Từ một trường Trung cấp không có tên t.uổi, năm 1995, trường được lên cao đẳng và đến năm 2006 thì lên đại học.

Những bước tiến và thay đổi lớn của trường Đại học văn hóa nghệ thuật Quân đội đã có sự đóng góp rất lớn của vị nhạc sĩ tài ba – An Thuyên.

Có thể nói ông là một vị Hiệu trưởng hiếm có, đặc biệt đối với một môi trường đòi hỏi nguyên tắc và kỉ luật như trường Văn học Nghệ thuật Quân đội. Chính ông đã sẵn sàng bỏ qua những quy định được coi là ” luật bất thành văn” để tuyển thẳng thí sinh tài năng ở các cuộc thi vào trường học.

Chính vì thế mà ngôi trường Văn hóa Nghệ thuật Quân đội đã trở thành cái nôi tôi luyện tài năng của nhiều thế hệ học sinh, để rồi họ trở thành những nghệ sĩ lớn được công chúng yêu mến như: Hồ Quỳnh Hương, Hồ Ngọc Hà, Lưu Hương Giang, Thái Thùy Linh, Ngọc Khuê, Nguyễn Ngọc Anh, Kasim Hoàng Vũ,….

Đối với giảng viên cũng vậy, dù chưa đủ bằng cấp theo quy định nhưng nếu có thực tài, ông sẽ mời về giảng dạy rồi sau đó học bổ sung bằng cấp.

Về tư duy sáng tác âm nhạc, An Thuyên thường mang những giá trị đẹp đẽ, nên thơ của tình yêu gia đình, tình yêu quê hương đất nước và tình yêu nam nữ vào trong các tác phẩm. Một số bài hát nổi tiếng của ông có thể kể đến như: Huế thương, Chiều sông Thương, Chín bậc tình yêu Hà Nội tình yêu tôi, Tình làng quê, Khi xe tăng qua miền quan họ, Ở rừng nhớ anh, Thơ tình của núi, Ca dao em và tôi, Neo đậu bến quê,…

An Thuyên còn sáng tác một số kịch hát đã được dàn dựng ở nhiều Đoàn Văn công như Trương Chi, Biển tình cay đắng, Đôi đũa kim giao, Đất nước đứng… Ngoài ra, ông còn viết nhạc phim và phần âm nhạc cho khoảng 60 vở kịch nói, tuồng, chèo.

Những tác phẩm của An Thuyên đều trở nên quen thuộc, gần gũi với công chúng bởi xuất hiện trong đó là hình ảnh bãi ngô, con đò, khúc sông, là những buổi chiều nắng vàng trên những triền đê, đám trẻ con chăn trâu thổi sáo, những tiếng sáo diều vi vu sau lũy tre làng…

Đối với nhạc sĩ An Thuyên – “…điều quan trọng nhất của người sáng tác là kế thừa cái hay của nền âm nhạc truyền thống cùng với việc tìm tòi những nét đẹp hiện đại.

Dù lớp trẻ ngày nay được học hành và được tiếp xúc, giao lưu với những nền âm nhạc khác nhau nhưng điều cốt lõi vẫn là trau dồi văn hóa Việt Nam một cách sâu sắc. Bởi nếu chỉ có văn hóa nhân loại mà không có văn hóa Việt Nam tồn tại trong tâm hồn người nhạc sĩ thì sẽ khó có một tác phẩm thành công.

Đặc biệt người nhạc sĩ phải có vốn sống, phải lăn lộn thực tế, phải gắn bó với đời sống xã hội thì mới có những tác phẩm thành công và được đông đảo công chúng chấp nhận”.

Suốt quãng đời cống hiến vì nghệ thuật, vì đất nước, ông đã gặt hái được nhiều giải thưởng cao quý như: Ông đoạt giải Nhất cuộc thi ca khúc toàn quốc với ca khúc Tiếng đàn balalaica trên sông Đà (phỏng thơ Quang Huy) – năm 1985; Giải thưởng chính thức của Bộ Quốc phòng với ca khúc Hành quân lên Tây Bắc (1984) và Thơ tình của núi (1994);

Giải Nhất của Bộ Văn hoá – Thông tin và Hội Nhạc sĩ Việt Nam với ca khúc Khi xe tăng qua miền Quan họ (1985) và Mẹ Việt Nam anh hùng (1995); Năm 1992, ông đoạt giải Nhì Hội Nhạc sĩ Việt Nam với ca khúc Chín bậc tình yêu; Năm 2007, đoạt Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật. Và hơn hết là sự yêu thương, quý trọng của đông đảo khán giả, cùng giới văn nghệ sĩ.

Về đời sống tình cảm, ông có cơ duyên nên vợ nên chồng với đạo diễn, nghệ sĩ Ngô Huyền Lâm cũng là một người hoạt động trong nghệ thuật và có 2 người con: con trai là nhạc sĩ, thiếu tá An Hiếu, con gái là đạo diễn các chương trình sân khấu nhạc kịch, đại úy Bông Mai.

Ngày 3/7/2015 ông trút hơi thở cuối cùng tại bệnh viện Quân Y 108 (Hà Nội) do chứng nhồi m.áu cơ tim cấp. Sự ra đi của ông khiến nhiều người không khỏi bất ngờ, đau thương.

Mặc dù đã bước vào cõi vĩnh hằng nhưng những gì nhạc sĩ An Thuyên để lại ở trần thế sẽ luôn tồn tại trong tiềm thức của những người yêu dòng nhạc dân ca đương đại nói riêng và cộng đồng người yêu nhạc Việt nói chung.

Một đêm nhạc có quy mô lớn với chủ đề “Đi tìm bóng núi” đã được tổ chức vào đêm 5/1/2019 tại Cung Văn hóa hữu nghị Việt – Xô, Hà Nội để tri ân và tưởng nhớ đến ông.

Ngoài những tác phẩm rất nổi tiếng, gắn liền với tên t.uổi của ông như “Ca dao em và tôi”, “Về miền Trung” được trình bày bởi ca sĩ Trọng Tấn, “Phật bà nghìn mắt nghìn tay”, “Ở rừng nhớ anh”, “Em chọn lối này” được thể hiện bởi người học trò ông rất yêu quý là ca sĩ Hồ Quỳnh Hương thì rất nhiều ca khúc do NS An Thuyên sáng tác mà chưa được công bố đã được biểu diễn trong chương trình.